W coachingu dużą rolę odgrywa wzajemna komunikacja, interakcja (wymiana symboli - słów i gestów) oraz oddziaływanie na siebie coacha i osoby coachowanej. Z tematyką tą wiąże się jedna z teorii socjologicznych jaką jest interakcjonizm symboliczny.
Interakcjonizm symboliczny ukazuje człowieka zawsze jako osobę społeczną - uczestnika interakcji. Jednocześnie osoba ujmowana jest pragmatycznie jako podmiot i przedmiot oddziaływań między partnerami. Działania społeczne są kształtowane za pośrednictwem komunikacji, której prawidłowości socjologia bada w pierwszym rzucie.
Symboliczny charakter posiadają zarówno wierzenia tradycyjne, ryty religijne, jak i praktyki ceremonialne czy moda. Znaczenie jest związane z ideami i wartościami zbiorowymi, takimi przejawami cywilizacji jak: język, wiedza, moralność, sztuka, religia, prawo, wychowanie i ich ideologiczne legitymizacje. Symbole uważano za akcydentalne (przypadkowe) cechy faktów społecznych, np. jako symbole uczestnictwa (flaga, krzyż, hymn itp.), będące skondensowaną ekspresją wartości grupowych.
Interakcjonizm symboliczny wywodzi się z idei XVII-wiecznych szkockich filozofów moralności. Uważa się, że twórcą współczesnej teorii interakcjonizmu symbolicznego był Herbert Blumer (1900-1987) socjolog amerykański, który w swojej działalności rozwijał wcześniejsze koncepcje G.H. Mead'a (1863-1931) (relacje, komunikacja organizmu ze społeczeństwem za pomocą symboli, wykształcona w procesie socjalizacji).
Metateoretyczne założenia interakcjonizmu symbolicznego, jak: znaczenia ludzkich działań, społeczeństwo jako działanie zbiorowe, indeterminizm (nie istnieją żadne ogólne prawa ani powszechne prawidłowości determinujące rozwój świata) zjawisk społecznych, kulturowa relatywność reguł społecznych, społeczne konstruowanie jaźni i emocji, nadal tworzą ramy atrakcyjnej poznawczo i praktycznie doniosłej eksploracji życia społecznego i jego symbolizmu.
W procesie transformacji tożsamości Strauss (1916-1996) zidentyfikował i opisał ogólny typ interakcji symbolicznej, zmierzającej do przekształcenia tożsamości partnera, i nazwał go przygotowywaniem (coaching). Przygotowywanie jest integralną częścią uczenia kogoś uznanego za niedoświadczonego - członka organizacji politycznej czy religijnej, nowicjusza na stanowisku zawodowym, młodej matki - kogoś mającego pełnić nową rolę. Stosunek społeczny opierający się na przygotowaniu (coaching relationship) występuje wówczas, gdy ktoś próbuje przeprowadzić kogoś innego przez serię etapów, które nie są całkowicie zinstytucjonalizowane czy niezmienne, i kiedy przygotowywany nie ma jasności co do ich następstw. Ogólna cecha tego typu stosunku wypływa z potrzeby prowadzenia, przygotowania - nie jako nauki umiejętności, sprawności - ale z potrzeby tłumaczenia zdarzeń czy rzeczy wymagających definiowania i interpretowania. "Instruktor" (coach) gotów jest tłumaczyć, odpowiedzi osoby na zdarzenia, których znaczenie byłoby w innym wypadku niejednoznaczne, jednakże przypisuje sobie często także bardziej aktywną rolę. Stwarza on nowe sytuacje, aby wywołać pewne reakcje, które umożliwią mu wskazywanie, interpretowanie i przewidywanie. Daje to „instruktorowi” możliwość wejścia w nowe sytuacje interakcyjne, których efekty, dobre lub złe, używane są przez niego w celu utrzymania kontroli nad przygotowywanym. „Instruktor" nie tylko opiera się na bieżących dążeniach, aby działanie pouczanego przebiegało według określonej linii. Stara się on wytworzyć nowe cele. Stara sie stworzyć nową tożsamość i w tym celu stosuje rozmaite manewry. Ważna jest tu koordynacja w czasie, dawanie instrukcji w odpowiednim miejscu i czasie. „Instruktor" musi w zręczny sposób balansować między dwoma biegunami. Z jednej strony nie może wywierać nacisku na przygotowywanego pod wpływem własnej niecierpliwości, z drugie zaś, musi zmuszać go do zmiany w tych miejscach, w których ten wydaje się być już gotów do zmian, ale jest im jeszcze niechętny.
Interakcjonizm symboliczny jest orientacją, którą wyznacza triada koncepcji: jaźń, interakcja i społeczeństwo. Podstawowy, socjologiczny wariant interakcjonizmu symbolicznego w centrum stawia nie jaźń, lecz samą interakcję, badanie roli komunikacji dla konstytuowania społecznych związków. Jedność tej orientacji opiera się na podstawowych ideach pragmatyzmu i socjologii formalnej.
Dla rozwoju interakcjonizmu symbolicznego, cztery zagadnienia filozofii pragmatyzmu okazały się szczególnie ważne. Były to kwestie związku idei i działania, roli komunikacji w działaniu, kontekstowości zjawisk, oraz - jako ich konsekwencja - antyintelektualistyczna epistemologia pragmatyzmu. Pragmatyzm przeciwstawił się oddzieleniu apriorycznej racjonalności myślenia moralnego, określanego jako praktyczne, od zasad opartych na doświadczeniu, określanych jako pragmatyczne. Pragmatyści nie zgadzali się ze stanowiskiem ograniczającym możliwość poznania rzeczywistości, twierdząc, że poznanie procesów społecznych i historii jest możliwe, ponieważ jest poznaniem przez człowieka samego siebie i jego własnych wytworów. Interakcjonizm symboliczny unika zarówno wąskiego empirycyzmu, jak i groźby nastawienia ideologicznego. Z zamierzenia ma stanowić podstawę empirycznie ugruntowanej teorii.
Najbardziej istotne dla interakcjonizmu symbolicznego są trzy wybrane tezy Blumera o istotnym związku znaczenia i działania: (1) Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy, (2) Znaczenia pochodzą z interakcji, (3) Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, czynione przez ludzi w aktualnych sytuacjach.
Interakcjonizm symboliczny odrzuca mechanicystyczne modele działania ludzkiego. Działanie nie jest powodowane przez zewnętrzne przyczyny czy bodźce, ani też wyzwalane pod wpływem wewnętrznych napięć, lecz konstruowane przez działających. Jest ono przede wszystkim racjonalnym zachowaniem kształtowanym na bazie znaczeń, jakie działający ludzie przypisują obiektom. To, które z nich zostaną wzięte pod uwagę w sytuacjach działania, zależy od interesów działających. Interpretacje dokonywane są stale. W ich trakcie kształtowane jest działanie, które zmienia się wraz ze zmianą interpretacji sytuacji.
Interakcja symboliczna jest procesem kształtującym, nie jest ona tylko przekaźnikiem czynników psychologicznych (motywacje, uczucia, postawy, osobowość) czy społecznych (wartości, role, ograniczenia strukturalne). Uczestnicy interakcji symbolicznej, interpretując działania partnera, tworzą własne, odpowiednie linie postępowania. Reorganizują i dostosowują własne intencje, uczucia i postawy, dokonują też osądu stosowalności norm, wartości i grupowych przepisów do sytuacji tworzonej przez partnerów. Dzięki interakcji symbolicznej życie grupowe ludzi jest ciągłym procesem wzajemnego dostosowywania rozwijanych linii postępowania. Ustalone wzory życia grupowego trwają tylko dzięki używaniu stałych schematów interpretacji, potwierdzanych przez definiujące działanie partnerów.
Interakcja symboliczna nie charakteryzuje wyłącznie harmonijnych oddziaływań we współdziałaniu czy współpracy. Proces interpretowania i definiowania działań partnerów odnosi się do wszystkich możliwych związków między nimi - zarówno współpracy, jak i konfliktu, zarówno dominacji, jak i niezgody. Uczestnicy każdej z tych relacji mają to samo, wspólne zadanie konstruowania swoich działań przez ich interpretowanie i definiowanie.
Wśród interakcji symbolicznych można wyróżnić dwa typy: interakcje niezamierzone oraz interakcje kierowane. Te ostatnie zaś, do których należy większość, można podzielić na interakcje kierowane zadaniem (takie interakcje występują w coachingu) oraz interakcje kierowane tożsamością. Najprostsze, nieprzewidziane interakcje polegają na zwykłym stwierdzeniu ważności gestów partnera A ze względu na wartości osoby B. To określenie stosunku gestu partnera A do systemu wartości osoby B nie jest automatyczne, lecz polega na interpretacji. Interakcje kierowane są natomiast zwrócone ku pewnym wartościom jako celom czy zamiarom. W takich interakcjach komunikacja jest nastawiona na określone zamierzenia i cały proces przypisywania znaczeń jest od nich uzależniony. Interakcje kierowane zadaniem - charakteryzują się tym, że działający kieruje się ku jakimś wartościom, i ochrona czy lansowanie określonego znaczenia własnej osoby jako wartość jest co najwyżej środkiem, ale nie celem interakcji. Natomiast w interakcjach kierowanych tożsamością celem uczestnika jest kontrolowanie doświadczenia własnej osoby przez partnera.
Przedmiotem zainteresowania interakcjonizmu symbolicznego nie jest jednostka jako taka, jej psychiczne strony, lecz relacje syntaktyczne (wynikanie, relacje zachodzące między samymi znakami, które mają charakter formalny, niezależnie od znaczenia wyrażeń, między którymi zachodzą), które łączą działania uczestniczących w interakcji osób. Jest nim system działań, sama interakcja, tj. wzajemna zależność działań jej uczestników, a nie osobne działania indywiduów.
W ujęciu interakcjonizmu symbolicznego warunkiem interakcji jest przynajmniej minimum intersubiektywnej (wszechstronnej) wiedzy jej uczestników. Bez wspólnego systemu komunikacji nie byłaby bowiem możliwa ani wymiana punktów widzenia ani społeczny proces konstruowania interakcji. Interakcjoniści symboliczni zwracają szczególną uwagę na język jako warunek zrozumiałości interakcji.
W interakcjonizmie symbolicznym nie neguje się szerszego kontekstu zobiektywizowanych znaczeń - kulturowej matrycy, uprzedniej wobec interakcji ale wprost określa się jako kulturowy interakcjonista symboliczny. Jakkolwiek w interakcjonizmie symbolicznym mówi się o normach i wartościach, to mają one inny, niekonwencjonalny sens. Nie wiążą się z kulturowym determinizmem. Procesy interpretacyjne dominują nad regulacjami normatywnymi. O ile teoria konwencjonalna ujmowała role w kategoriach norm, o tyle interakcjonizm symboliczny pokazuje role jako typy, całości, za pomocą których strukturalizuje się sytuację jako znaczącą i wprowadza sens szerszej społecznej rzeczywistości. O ile w konwencjonalnej teorii zewnętrzne reguły rządzą interakcją, o tyle tu kluczowym procesem są interpretacje. Podstawowa norma wynika z zasady: minimum przewidywalności jest warunkiem interakcji. W tym stopniu, w jakim jednostka uwzorowuje swoje zachowanie tak, by dostosować się do przyszłych zachowań partnera, zachowanie partnera będzie niewłaściwe, gdy w sposób nieoczekiwany zostanie przez niego zmienione. Innowator zostanie obciążony zarzutem, że nie miał prawa zmieniać zachowania. Przewidywalność dotyczy tego, że rola będzie grana i że zachowania będą nadal egzemplifikować (wyjaśniać, ilustrować przykładami) tę samą rolę, raz ustaloną w interakcji. Normatywny aspekt roli rozumie się więc w interakcjonizmie symbolicznym jako zasadę, że zachowanie ma być spójne w ramach jednej roli.
Pojęcie transformacji tożsamości wiąże się z odrzuceniem przez interakcjonizm symboliczny psychologicznych koncepcji rozwoju osoby jako serii etapów, których kres się zna (rozwój różnych sprawności) lub modyfikacji podstawowej struktury osobowości. Socjologiczne, interakcyjne ujęcie osoby przyjmuje rozwój jako transformację - zmiany formy jako proces symboliczny. Transformacje są to konceptualne zmiany charakteryzujące drogę życiową dorosłych. To zgoda na nową definicję osoby i jej ocenę przez siebie i innych.
Interakcjoniści symboliczni posługują się koncepcją motywów jako warunkiem zrozumiałości działań, motywy zaś zostały umieszczone w płaszczyźnie komunikacyjnej. Przypisanie motywu czyni działanie partnera spójnym, nie przez wskazanie powodu, przyczyny działania, ale tego, co usiłuje się czynić. Repertuar motywów jest ograniczony i są one stosowane tylko w określonych sytuacjach. Poznawczą podstawę interakcji ról stanowi więc społeczny kontekst wiedzy i jej indywidualny zasób. pierwszym źródłem jest osobiste doświadczenie, wyniesione z dotychczasowych interakcji, które dają podstawę zrozumiałości głównych tematów i ludzkich stosunków. Drugim źródłem jest obserwacja innych osób w trakcie pełnienia przez nich ról. Źródła zastępcze stanowią sprawozdania, prasa, literatura itd.
Interakcjonizm łączy ogólna zasada "współczynnika humanistycznego", tzn. oparcie badania zjawisk społecznych na analizie potocznego doświadczenia znaczeń przez ludzi. Do oryginalności interakcjonizmu symbolicznego należy, z jednej strony, utrzymanie za punkt wyjścia koncepcji świadomego, kompetentnego i racjonalnie działającego uczestnika interakcji, z drugiej zaś, zgodnie z tradycją filozofii pragmatyzmu założenie, że znaczenie społecznego działania wypełnia się przez działanie, będące odpowiedzią nań ze strony partnera interakcji. Prowadzi to do badania konsekwencji znaczenia działania w postaci działań partnerów, a nie uprzednich wobec działania przyczyn. Interakcjonizm symboliczny bada znaczenia w ich społecznym kontekście, jakim jest, przede wszystkim, sytuacja komunikowania się i wzajemnego oddziaływania. Przyjmując radykalną koncepcję komunikacji - nie jest to tylko wymiana informacji, lecz jednocześnie akt działania.
Proces wzajemnego, rzeczywistego oddziaływania, opierający się na komunikacji, i jego konsekwencje w postaci działań połączonych partnerów, są w interakcjonizmie symbolicznym uprzednie wobec obiektywizujących się, wykraczających poza sytuację interakcji znaczeń. Dlatego interakcjonizm jest orientacją, podejmującą klasyczne zagadnienia porządku społecznego i zmiany społecznej, a nie jakąś formą "symbolicznego redukcjonizmu. Interakcjoniści ujmują poznanie w ścisłym związku z działaniem i wzajemnym oddziaływaniem, krytykując normatywne ujęcie interakcji, jednocześnie respektują aksjologiczny wymiar doświadczenia jej uczestników, dla których obiekty ich działań - w tym oni sami - są wartościami. Interakcjonizm symboliczny nie stwierdza, że społeczne doświadczenie uczestników interakcji wyczerpuje się w znaczeniach. Jednakże zainteresowanie wartościami uległo osłabieniu. Stały się one narzędziem działania. Nacisk został położony na badanie ich konsekwencji dla porządku interakcji, a nie na zawartości doświadczenia wartości.
Podsumowując - interakcjonizm symboliczny ma dużo wspólnego z coachingiem, który umiejętnie prowadzony przez osoby posiadające odpowiednie predyspozycje oraz kwalifikacje, jest w stanie pomóc wielu osobom z różnych środowisk i to nie tylko pracodawcom czy pracownikom w rozwiązywaniu wielu problemów czy wątpliwości, których nie da się uniknąć w kontaktach międzyludzkich. Coach za pomocą odpowiednio dobranych pytań zawierających zrozumiałe symbole, takie jak słowa, gesty czy inne ważne dla obydwu stron znaki, demonstrując przyjazną atmosferę, stara się pobudzić klienta do działania poprzez nakierowanie go na sedno jego problemu i w efekcie na możliwe jego rzeczywiste rozwiązanie. Rzeczywistość jest odbierana i przekazywana innym ludziom, przede wszystkim na podstawie symboli i gestów, które tworzą pewne punkty widzenia wyobrażające zarówno człowieka, jak i sytuację w jakiej człowiek w danej chwili się znajduje. Jednostka na tej podstawie formułuje znaczenie tego, co będzie, lub co powinno według niej zdarzyć się w danym obszarze rzeczywistości.
W coachingu klient traktowany jest jako jego pełnoprawny uczestnik, samodzielnie myślący, mający wolną wolę w podejmowaniu decyzji i następującym po niej działaniu, które dotyczą ważnych aspektów jego życia. Jednostka oprócz swojej świadomości tego co robi, to wykazuje czynne w nim uczestnictwo. Ma ukształtowany sposób opisywania siebie oraz swojego położenia w stosunku do innych w procesie komunikowania się. Coach współpracując z klientem, przyjmuje na siebie rolę swego rodzaju przewodnika. Poprzez obiektywną interpretację symboli stara się uporządkować dylematy klienta, uświadamiając od czego należałoby rozpocząć proces zmian. Coach próbuje nadawać kształt zachowaniom klienta w pewną konsekwentną formę. Pomaga określić priorytet oraz dokonać analizy znaczenia przypisywanych ról w czasie bieżącej interakcji.
Klient przychodząc po wsparcie, często potrzebuje pomocy w określeniu swoich motywacji potrzebnych do podjęcia odpowiedniego działania. Napotykając trudności, może samemu nie być świadomym, co należałoby zrobić aby je pokonać. Jakie mogą być następstwa nie do końca przemyślanego działania. Motywacjami do działania może być rozpoznany przez klienta etap określający jego sytuację wymagającą działania. Klient w zależności od swoich możliwości, powinien umieć przewidywać dalszy scenariusz swojego postępowania oraz możliwe tego skutki.
Coaching to coś więcej niż zwykła praca, gdzie są ustalone sztywnie procedury i metody postępowania, to proces bardzo złożony, niestandardowy i wielowątkowy.
W badaniu jakie przeprowadziłem na potrzeby mojej pracy magisterskiej nieomal połowa moich respondentów/coachów, wskazała, że głównym motywem jakim się kierowali przy wyborze swojego zawodu była chęć pomocy innym, a o perspektywie osiągnięcia korzyści majątkowych wskazywało tylko czy aż 16% respondentów. Wyraźnie to wskazuje, że wiele osób uprawiających zawód coacha zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za innych jaka na nich ciąży. Coach jako człowiek powinien być osobą zrównoważoną, stabilną psychicznie i z dużym doświadczeniem życiowym pozwalającym pomagać ludziom ale jednocześnie umiejącym zachować odpowiedni dystans emocjonalny do swoich klientów.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania.
Istotnym aspektem coachingu są wartości. W przedstawionej literaturze przedmiotu szeroko omawiane są wartości w kontekście interakcji jaka zachodzi pomiędzy coachem i osobą coachowaną. Wskazuje się, że należałoby w większym stopniu w przyszłości zająć się podkreślaniem znaczeniem wartości w kontekście teorii interakcjonizmu symbolicznego. W dużym stopniu dotyczyłoby to coachingu, gdzie wartości uniwersalne coacha, oraz jego etyka zawodowa są szczególnie ważne i mają wpływ na interakcję z osobą coachowaną, mogą one pomóc w jej otwarciu się na zmiany. Pragmatyka często podkreślana w tej teorii może nie być wystarczającą w tym procesie, oprócz niej potrzebna jest empatia, poczucie odpowiedzialności za podopiecznego oraz wzajemne zaufanie, tak aby proces coachingowy mógł osiągnął swój cel jakim jest rozwój. Znajomość założeń interakcjonizmu symbolicznego jest pomocna w pracy coacha, ale nie da się jej dosłownie i bezkrytycznie przenieść na grunt coachingu i o tym profesjonalny coach powinien pamiętać.
„małej wartości jest to wszystko, co cenę posiada”
Fryderyk Nietzsche, (1995) Tako rzecze Zaratustra, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, O Starych I Nowych Tablicach: 12, s. 104.
Bibliografia
Argyle M., (2002), Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Collins A., (2002), Mowa ciała; Co znaczą nasze gesty?; Człowiek i natura 2(19) 2002, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Czarnkowska L. (red.), (2011), Coaching katalizator rozwoju organizacji, Warszawa: Wydawnictwo New Dawn.
Dilts R., (2006), Od przewodnika do inspiratora; Coaching przez duże „C”, Warszawa: Wydawnictwo PINLP.
Giddens A., (2003), Stanowienie społeczeństwa, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Hałas E., (2006), Interakcjonizm symboliczny; Społeczny kontekst znaczeń, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kłoskowska A., (2007), Socjologia kultury, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Knapp M.L., Hall J.A., (1997), Komunikacja niewerbalna w interakcjach między ludźmi, Wrocław: Wydawnictwo Astrum.
Kreyenberg J., (2010), Coaching, czyli wspieranie pracowników, Warszawa: Wydawnictwo BC.edu.
Łychmus P., (2010), Coaching oparty na wiedzy w treningach kierowniczych, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck.
McKay M., Davies M., Fanning P., (2001), Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. (2007), Komunikacja między ludźmi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ritzer G., (2004), Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Sidor-Rządkowska M., (2009), Coaching teoria, praktyka, Kraków: Oficyna a Wolters Kluwer business.
Turner J.H. (1998), Socjologia, koncepcje i ich zastosowania, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Turner J.H., (2004), Struktura teorii socjologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz